Η Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας, μία από τις 20 Ιερές Μονές, αντιπροσωπεύει συνεχή ιστορικό βίο 7 αιώνων
από την ίδρυσή της κατά τον Ι3ον αιώνα ( Βυζαντινή, Οθωμανική περίοδος, εικοστός αιώνας), και αποτελεί το τολμηρότερο οικοδόμημα του Αγίου Όρους, ένα θαύμα στη Βυζαντινή και μεταβυζαντινή αρχιτεκτονική.
Πρώτος ιδρυτής της Μονής είναι ο Όσιος Σίμων ο Αθωνίτης το 1267 μ.Χ., ερημίτης και σοφός άνδρας, ο οποίος δημιούργησε ένα αξιόλογο μοναστικό κέντρο. Από τον κτήτορα η Μονή πήρε και το όνομά της , Πέτρα του Σίμωνα ή άλλως Σιμωνόπετρα.
Μία γενναία χορηγία του Σέρβου δεσπότη Ιωάννη Ούγγλεση, νέου κτήτορα, το 1368, έδωσε την δυνατότητα αύξησης και ανακαίνισης των κτισμάτων, με πύργους, καλλιά, αρσανάδες, βοηθητικούς χώρους κ.λ.π. Εξ άλλου εξωραΐστηκε και ο Ιερός Ναός με τοιχογραφίες και πλουτίσθηκε με πάμπολλα κειμήλια, εικόνες, βιβλία χρυσοκεντήματα και πλούσια σκεύοι.
Η Σιμωνόπετρα κατά την μακρά διάρκεια της πορείας της γνώρισε ημέρες ακμής, ημέρες προϊούσας παρακμής και ημέρες καταστροφών. Αιώνας ιδαίτερης δημιουργείας και πνευματικής άνθησης θεωρείται ο 14ος αιώνας, ο 19ος αιώνας και οι αρχές του 20ού . Εξ ίσου όμως σημάδεψαν την ιστορία και την προοπτική της οι πυρκαγιές του 1580, του 1622 και ιδιαίτερα του 1891, η οποία και κατέστρεψε κτίρια και κειμηλιακό πλούτο. Και ενώ ο 19ος αιώνας έκλεισε με το θλιβερό γεγονός της πυρκαγιάς, ο 20ός άνοιξε, χάρις στις τιτάνιες προσπάθειες του ηγουμένου Νεοφύτου (1861-1906) με την ανέγερσή της και επαναφορά της στην προηγούμενη ακμή.
Ο αρχιτεκτονικός χαρακτήρας του οικοδομικού συγκροτήματος της Μονής σφραγίζεται σήμερα από τα νεότερα κτίρια του 1862-1902, ο πυρήνας όμως του περιβόλου είναι παλαιότερος.. Περιλαμβάνει το Καθολικό, το αρχονταρίκι, τις κόρδες των μοναχών, την Τράπεζα, την βιβλιοθήκη, το Σκευοφυλάκιο, τις κρήνες τον Πύργο, τα Δοχειά, τα Παρεκκλήσια, και τους βοηθητικούς χώρους.
Την οργάνωση της Μονής συμπληρώνουν στη διαδρομή της ιστορίας της, τα εξωμοναστηριακά λεγόμενα κτίρια κοντά στο κύριο συγκρότημα και την ευρύτερη περιοχή της, απαραίτητα για τις αγροτικές και λοιπές δραστηριότητές .
Ακόμη βασική προϋπόθεση της ύπαρξης της Μονής ήταν τα Μετόχια, τα οποία αποτελούσαν διοικητικά εξαρτήματά της και ευρίσκονταν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδος και της Ρουμανίας.
Παρά της επάλληλες περιπέτειές της η Μονή περιλαμβάνει σήμερα σημαντική συλλογή κειμηλίων, πλουσιότατο αρχείο ( 25.000 έγγραφα) και βιβλιοθήκη ( 100 χειρόγραφα και 25.000 έντυπα), Άγια λείψανα και πλήθος αντικειμένων λατρείας.
